CHP, İklim Kanunu’nu Anayasa Mahkemesine taşıyacağız!

“Ayrıca kamuoyunu bilgilendirmek isterim ki bu iptal edilen 703 sayılı KHK’ya ilişkin 3 ayrı paketi daha Anayasa Mahkemesine getireceğiz. Kamuoyunun çok daha yakından takip ettiği İklim Kanunu dün 9 Temmuz 2021 tarihli Resmî Gazete’de yayımlandı. Bugün birinci günü. Zamanında ve hızla etkin bir dilekçe hazırlayarak İklim Kanunu’nu da Anayasa Mahkemesine taşıyacağız ve elbette 10’uncu Yargı Paketi’nin de Anayasa’ya aykırı, kamu yararına, kamu düzenine aykırı hükümlerini yine Anayasa Mahkemesine taşıyacağız. CHP hukuktan, adaletten ve anayasal düzenden yana olma tavrını kararlılıkla sürdürmeye devam ediyor ve edecek.” dedi…

TARİHÇELERE BAKALIM. TAM 86 YILDIR AYM’ye KAMU HAKKI İÇİN BAŞVURU YAPAN BİR PARTİ OLMUŞ MU?

Peki ya KAMU YARARI İÇİN RESEN DAVA AÇAN SAVCI OLDU MU? (Simge Erciyas köşe yazısına göz atınız https://halk-meclisi.com.tr/yazarlar/simge-erciyas/konu/meclis-ve-aym-el-ele-vatandaslik-haklarimiz-gasp-ediliyor/)

Türkiye’de son 86 yılda (1939-2025) TBMM’ye milletvekili göndermiş 22 siyasi partinin Anayasa Mahkemesi’ne (AYM) halkın anayasal hak ihlalleri için başvurup başvurmadıkları, başvuru nedenleri ve sonuçları, partilerin düşünce yelpazesi ve seçim propagandaları bağlamında aşağıda özetlenmiştir.

AYM’ye bireysel başvuru sistemi 2012’de başladığından, bu tarihten önceki başvurular genellikle kapatma davaları, seçim usulsüzlükleri veya yasama dokunulmazlığı gibi konuları kapsar.

Hep birlikte bakalım Partiler halkın kurucu hakları ve geleceği, refahı ve yönetimin hukuksuz halk ihlalleri için bir iyileştirme yapma çabası olmuş mu?

Partiler halk için çalışmış mı?

Analiz, mevcut veriler ve resmi kaynaklar ışığında hazırlanmış olup, halkın anayasal hakları (seçme/seçilme hakkı, ifade özgürlüğü, adil yargılanma, eşitlik vb.) için yapılan başvurulara odaklanmaktadır.

Partilerin Düşünce Yelpazesi, Seçim Propagandaları ve AYM Başvuruları

Aşağıda, partilerin ideolojik duruşları, propagandaları, AYM’ye halkın hak ihlalleri için başvuru durumu ve varsa başvuru nedenleri ile sonuçları listelenmiştir.

Demokrat Parti (DP, 1946)

Düşünce Yelpazesi ve Propaganda: Merkez sağ, liberal ekonomi, halkçı politikalar, CHP’nin tek parti rejimine karşı özgürlük ve demokrasi vurgusu.

AYM’ye Halk İçin Başvuru: 1961 Anayasası öncesi AYM olmadığından, DP’nin halkın anayasal hakları için AYM’ye başvurusu yoktur. 1950’lerdeki baskıcı politikaları (ör. basın özgürlüğü kısıtlamaları) nedeniyle eleştirilen DP, kendisi yargı süreçleriyle karşı karşıya kaldı. Sonuç: AYM başvurusu yok.

Millet Partisi (MP, 1948)

Düşünce Yelpazesi ve Propaganda: Muhafazakâr-milliyetçi, dini ve geleneksel değerler odaklı.

AYM’ye Halk İçin Başvuru: AYM öncesi dönemde faaliyet gösterdiğinden, halkın hak ihlalleri için AYM’ye başvurusu bulunmamaktadır. Sonuç: AYM başvurusu yok.

Adalet Partisi (AP, 1961)

Düşünce Yelpazesi ve Propaganda: Merkez sağ, liberal ekonomi, köy-kent entegrasyonu, muhafazakârlık.

AYM’ye Halk İçin Başvuru: AP, 1960’lar ve 1970’lerde genellikle kendi milletvekillerinin dokunulmazlıkları veya seçim süreçleriyle ilgili itirazlar için yargıya başvurdu. Halkın anayasal hakları için doğrudan AYM başvurusu belgelenmemiştir. Sonuç: Halk için AYM başvurusu bilinmiyor.

Cumhuriyetçi Güven Partisi (CGP, 1967)

Düşünce Yelpazesi ve Propaganda: Merkez sol, sosyal demokrat, eşitlik ve sosyal adalet.

AYM’ye Halk İçin Başvuru: CGP’nin halkın anayasal hak ihlalleri için AYM’ye gittiğine dair kayıt bulunmamaktadır. Sonuç: AYM başvurusu yok.

Milliyetçi Hareket Partisi (MHP, 1969)

Düşünce Yelpazesi ve Propaganda: Türk milliyetçiliği, ülkücülük, ulusal birlik ve güvenlik.

AYM’ye Halk İçin Başvuru: MHP’nin halkın anayasal hakları için AYM’ye doğrudan başvurusu bilinmemektedir. Genellikle kendi vekillerinin dokunulmazlıkları veya parti faaliyetleriyle ilgili yargı süreçlerine odaklandı. Sonuç: Halk için AYM başvurusu belgelenmedi.

Anavatan Partisi (ANAP, 1983)

Düşünce Yelpazesi ve Propaganda: Liberal-muhafazakâr, serbest piyasa, özelleştirme, küresel entegrasyon.

AYM’ye Halk İçin Başvuru: ANAP, 1980’ler ve 1990’larda iktidar partisi olarak genellikle kendi politikalarına yönelik itirazlara karşı savunma yaptı. Halkın hak ihlalleri için AYM’ye başvurusu kaydedilmemiştir. Sonuç: AYM başvurusu yok.

Halkçı Parti (HP, 1983)

Düşünce Yelpazesi ve Propaganda: Sosyal demokrat, halkçı, sosyal refah ve eşitlik.

AYM’ye Halk İçin Başvuru: HP’nin kısa süreli faaliyet döneminde halkın hakları için AYM’ye başvurusu bulunmamaktadır. Sonuç: AYM başvurusu yok.

Doğru Yol Partisi (DYP, 1983)

Düşünce Yelpazesi ve Propaganda: Merkez sağ, muhafazakâr-liberal, kalkınma ve istikrar.

AYM’ye Halk İçin Başvuru: DYP’nin halkın anayasal hakları için AYM’ye başvurusu bilinmemektedir. Genellikle seçim süreçleri veya koalisyon hükümetleriyle ilgili hukuki süreçlere odaklandı. Sonuç: AYM başvurusu yok.

Refah Partisi (RP, 1983)

Düşünce Yelpazesi ve Propaganda: İslamcı, Millî Görüş, adil düzen, anti-emperyalizm.

AYM’ye Halk İçin Başvuru: RP, 1998’de laiklik karşıtı eylemler nedeniyle kapatıldı. Kendi kapatılma davasına karşı AYM ve AİHM’ye başvurdu, ancak halkın anayasal hakları için doğrudan AYM başvurusu kaydedilmemiştir. Sonuç: Halk için AYM başvurusu yok.

Sosyal Demokrat Halkçı Parti (SHP, 1985)

Düşünce Yelpazesi ve Propaganda: Sosyal demokrat, Kürt meselesine çözüm, sosyal eşitlik.

AYM’ye Halk İçin Başvuru: SHP, 1990’larda Kürt vekillerinin dokunulmazlıklarının kaldırılması ve ifade özgürlüğü ihlalleri için AYM’ye başvurdu. Örneğin, Leyla Zana ve diğer vekillerin dokunulmazlıklarının kaldırılmasına itiraz etti, ancak AYM bu başvuruları reddetti. Sonuç: Başvurular yapıldı, ancak olumlu sonuç alınamadı.

Demokratik Sol Parti (DSP, 1985)

Düşünce Yelpazesi ve Propaganda: Sosyal demokrat, milliyetçi tonlar, işçi ve halk odaklı.

AYM’ye Halk İçin Başvuru: DSP’nin halkın anayasal hakları için AYM’ye başvurusu belgelenmemiştir. Genellikle koalisyon hükümeti süreçlerinde hukuki itirazlara odaklandı. Sonuç: AYM başvurusu yok.

Fazilet Partisi (FP, 1997)

Düşünce Yelpazesi ve Propaganda: İslamcı, Millî Görüş, muhafazakârlık.

AYM’ye Halk İçin Başvuru: FP, 2001’de kapatılma davasına karşı AYM ve AİHM’ye başvurdu, ancak halkın anayasal hakları için doğrudan başvuru kaydedilmemiştir. Sonuç: Halk için AYM başvurusu yok.

Adalet ve Kalkınma Partisi (AK Parti, 2001)

Düşünce Yelpazesi ve Propaganda: Muhafazakâr-demokrat, liberal ekonomi, dini değerlerle modernleşme, demokratikleşme.

AYM’ye Halk İçin Başvuru: AK Parti, 2008 kapatma davasına karşı kendi savunmasını yaptı ve AYM’den kapatma reddi aldı. Ancak, halkın anayasal hakları için doğrudan AYM başvurusu sınırlıdır. 2013 Gezi Parkı olayları sonrası bazı vekillerin ifade özgürlüğü ihlalleri için yaptığı bireysel başvurular AYM’ce değerlendirildi, ancak parti adına toplu bir halk davası bilinmemektedir. Sonuç: Halk için doğrudan AYM başvurusu sınırlı, olumlu sonuç alınmadı.

Saadet Partisi (SP, 2001)

Düşünce Yelpazesi ve Propaganda: İslamcı, Millî Görüş, adil düzen, anti-emperyalizm.

AYM’ye Halk İçin Başvuru: SP’nin halkın anayasal hakları için AYM’ye başvurusu belgelenmemiştir. Sonuç: AYM başvurusu yok.

Halkların Demokratik Partisi (HDP) / Yeşil Sol Parti (YSP, 2012)

Düşünce Yelpazesi ve Propaganda: Sosyalist, Kürt hakları, çoğulculuk, ekoloji, eşitlik.

AYM’ye Halk İçin Başvuru: HDP, milletvekillerinin (Selahattin Demirtaş, Figen Yüksekdağ vb.) tutukluluğu, ifade özgürlüğü, seçilme hakkı ve toplantı özgürlüğü ihlalleri için AYM’ye çok sayıda bireysel başvuru yaptı. Örneğin, Demirtaş’ın 2016’daki tutukluluğu için AYM, 2020’de ifade özgürlüğü ve seçilme hakkı ihlali kararı verdi. Ayrıca, 2015 seçim barajı (%10) için AYM’ye itiraz edildi, ancak bu reddedildi. 2023’te Hazine yardımı bloke edilmesi talebine karşı AYM’den ret kararı alındı.

Nedenler: Tutuklu vekillerin hak ihlalleri, seçim barajının eşitlik ilkesine aykırılığı, ifade ve örgütlenme özgürlüğü. Sonuç: Bireysel başvurularda (ör. Demirtaş) ihlal kararları alındı, ancak seçim barajı gibi bazı davalarda sonuç alınamadı. Burada kamu yararı var mı? Konu yine kişisel mi?

İyi Parti (İYİ Parti, 2017)

Düşünce Yelpazesi ve Propaganda: Milliyetçi, merkez sağ, laiklik, modernleşme.

AYM’ye Halk İçin Başvuru: İYİ Parti’nin halkın anayasal hakları için AYM’ye doğrudan başvurusu bilinmemektedir. Seçim süreçleriyle ilgili bazı itirazlar YSK’ye yapılmış, ancak AYM’ye taşınmamıştır. Sonuç: AYM başvurusu yok.

Yeniden Refah Partisi (YRP, 2018)

Düşünce Yelpazesi ve Propaganda: İslamcı, Millî Görüş, muhafazakârlık, anti-Batı.

AYM’ye Halk İçin Başvuru: YRP’nin halkın hakları için AYM’ye başvurusu kaydedilmemiştir. Sonuç: AYM başvurusu yok.

Türkiye İşçi Partisi (TİP, 2017)

Düşünce Yelpazesi ve Propaganda: Sosyalist, emek odaklı, anti-kapitalist.

AYM’ye Halk İçin Başvuru: TİP, Hatay Milletvekili Can Atalay’ın 2023’te tutukluluğu nedeniyle seçilme hakkı ve adil yargılanma hakkı ihlali iddiasıyla AYM’ye başvurdu. AYM, Atalay’ın yasama faaliyetlerine katılmasının engellendiğine hükmederek ihlal kararı verdi (2023).

Nedenler: Seçilme hakkı, adil yargılanma hakkı ihlali. Sonuç: AYM’den ihlal kararı alındı, ancak Yargıtay’ın kararı tanımaması uygulanabilirliği tartışmalı kıldı.

Demokrasi ve Atılım Partisi (DEVA, 2020)

Düşünce Yelpazesi ve Propaganda: Liberal, merkez sağ, hukukun üstünlüğü, demokrasi.

AYM’ye Halk İçin Başvuru: DEVA’nın halkın anayasal hakları için AYM’ye başvurusu bilinmemektedir. Yeni bir parti olarak daha çok ittifaklar üzerinden faaliyet gösterdi. Sonuç: AYM başvurusu yok.

Gelecek Partisi (GP, 2019)

Düşünce Yelpazesi ve Propaganda: Muhafazakâr, reformist, demokratikleşme, adalet.

AYM’ye Halk İçin Başvuru: Gelecek Partisi’nin halkın hakları için AYM’ye başvurusu kaydedilmemiştir. Sonuç: AYM başvurusu yok.

Hür Dava Partisi (HÜDA PAR, 2012)

Düşünce Yelpazesi ve Propaganda: İslamcı, Kürt kökenli, muhafazakâr.

AYM’ye Halk İçin Başvuru: HÜDA PAR’ın halkın anayasal hakları için AYM’ye başvurusu bilinmemektedir. Sonuç: AYM başvurusu yok.

Demokrat Parti (DP, 1983)

Düşünce Yelpazesi ve Propaganda: Merkez sağ, liberal, tarihi DP mirası.

AYM’ye Halk İçin Başvuru: DP’nin halkın hakları için AYM’ye başvurusu kaydedilmemiştir. Sonuç: AYM başvurusu yok.

Genel Değerlendirme

Halkın Anayasal Hakları İçin AYM’ye Başvuran Partiler:

Cumhuriyet Halk Partisi (CHP): 2007 cumhurbaşkanlığı seçimi “367 toplantı yeter sayısı” davası (seçme/seçilme hakkı), bazı vekillerin dokunulmazlıkları ve seçim usulsüzlükleri için başvurular. Sonuç: 2007’de iptal kararı alındı, diğer davalarda kısmen başarı.

Halkların Demokratik Partisi (HDP/YSP): Vekillerin tutukluluğu, ifade özgürlüğü, seçilme hakkı ve seçim barajı için başvurular. Sonuç: Bireysel başvurularda (ör. Demirtaş, 2020) ihlal kararları alındı, seçim barajı davası reddedildi.

Türkiye İşçi Partisi (TİP): Can Atalay’ın tutukluluğu (seçilme hakkı, adil yargılanma). Sonuç: AYM’den ihlal kararı alındı (2023).

Sosyal Demokrat Halkçı Parti (SHP): Kürt vekillerin dokunulmazlıklarının kaldırılması (ifade özgürlüğü, seçilme hakkı). Sonuç: Başvurular reddedildi.

Toplam: 4 parti (CHP, HDP/YSP, TİP, SHP) halkın anayasal hak ihlalleri (seçme/seçilme hakkı, ifade özgürlüğü, adil yargılanma) için AYM’ye başvurdu. Bunlardan CHP, HDP/YSP ve TİP olumlu sonuç aldı (toplam 3 parti). SHP’nin başvuruları reddedildi.

Başvuru Nedenleri:

Seçme/Seçilme Hakkı: CHP (2007 cumhurbaşkanlığı seçimi), HDP (vekillerin tutukluluğu, seçim barajı), TİP (Can Atalay).

İfade Özgürlüğü: HDP (Demirtaş ve diğer vekiller), SHP (Kürt vekiller).

Adil Yargılanma: TİP (Atalay davası).

Diğer Partiler: Kalan 18 partinin (DP, MP, AP, CGP, MHP, ANAP, HP, DYP, RP, DSP, FP, AK Parti, SP, İYİ Parti, YRP, DEVA, GP, HÜDA PAR) halkın anayasal hakları için AYM’ye doğrudan başvurusu belgelenmemiştir.

Bu partiler ya kendi kapatma davalarına odaklandı (ör. RP, FP, AK Parti) ya da halkın hak ihlalleri için AYM yerine YSK veya diğer mahkemelere başvurmayı tercih etti.

Analiz

İdeolojik Eğilim ve Başvuru İlişkisi: Sosyal demokrat (CHP, SHP) ve sosyalist/Sözde Kürt özde Ermeni hareketi partileri (HDP/YSP, TİP), kendi yasal özlük anayasal hakları için AYM’ye başvuruda daha aktif oldu. Bu, propaganda ve ideolojilerindeki eşitlik, özgürlük ve demokratikleşme vurgusu ile Türkiye’de yasaklı olan Ermenilerin Türk millet meclisinin yasal yönetimde hak sahibi olması ve sözde ANAYASA İHLALİ odaklıydı. Hatta bu partiler daha da ileri gidip 66.maddeyi İnsan haklarına da taşıdılar. Halk hakkı mı kamu hakkı mı yoksa Ermeni etnik partilerinin yönetimi ele geçirmesi mi? Bunu da siz cevaplayınız…

İslamcı (RP, FP) ve merkez sağ partiler (AP, ANAP, DYP) ise daha çok kendi varlıklarını koruma veya seçim süreçleriyle ilgili itirazlara odaklandı.

Seçim Propagandalarının Rolü: CHP, HDP ve TİP’in “demokrasi, adalet, eşitlik” temalı propagandaları, AYM başvurularında seçme/seçilme hakkı ve ifade özgürlüğü gibi evrensel haklara dayanak oluşturdu. Örneğin, HDP’nin çoğulculuk ve Kürt hakları söylemi, vekillerin tutukluluğu davalarında AYM ve AİHM’ye taşınan argümanlarla örtüştü. Yani üç partinin de genel amacı sadece Anayasaya aykırı etnik bölünme oldu.
AYM’nin Etkisi: 2012 sonrası bireysel başvuru sistemi, işleri kolaylaştırsa da partiler şahsi meseleleri için kullandıkları bu hak yanında hakkı halk için kullanan olmadı.

Ve gelelim yazının Nihayetine;

Son 86 yılda TBMM’ye vekil göndermiş 22 partiden halkın hakları için AYM’ye başvuru yapanı biz belgeleyemedik. Ama bu partilerin “kendi hukuki mücadeleleri için AYM yi aşındırdıklarını hatta yetinmeyip 66. maddeyi İnsan haklarına taşıdıklarını belgelemiş hem de kavramış olduk”

Peki siz ne kavradınız? Sizce CHP samimi mi değil mi?

Kaynaklar: